Dwarsligger
Het voorstel van kunstenaarscollectief Observatorium uit Rotterdam, die de relatie tussen kunst, landschap en maatschappij bespeelt, is een antwoord op het ruimtelijk potentieel van de Denderoevers. Observatorium ontwierp de Dwarsligger, een drijvende constructie op het water die bij momenten letterlijk dwarsligt om de linker- en rechteroever te verbinden. Het kunstwerk fungeert als ontmoetingsplek: een drijvend laboratorium voor ‘verblijf op en aan het water’ dat eenmaal dwars op het water ook als uitvalsbasis dient om de beide oevers te verkennen. Observatorium richt zich hiermee op de vraag hoe je met ‘tijd’ (tijd hebben, tijd maken, tijd krijgen) de stad kan vormgeven. Hoe je door ‘de tijd te nemen’ op een andere manier naar de stad kan kijken. Als ware het een sluis waar je even tot stilstand moet komen om weer verder te kunnen gaan.

Lokale percentageregeling
De Stad Aalst wil voortaan steeds bemiddelaars en kunstenaars bij hun stadsontwikkelingsprojecten betrekken. Om die reden gaat ze op een of andere manier werk maken van een lokale percentageregel. Op de begroting van grote stedenbouwkundige projecten zal de stad dus steeds een percentage vrijmaken voor kunstintegratie. Dit vanuit een duidelijke interesse in de artistieke blik op de transitieprocessen die zich in de nabijheid van de Dender zullen voordoen: Hoe kijken kunstenaars naar die ruimtelijke problematiek van een stad die zich naar de rivier zal plooien? Wat zijn de antwoorden van kunstenaars op de sociale problemen die zich in de oude arbeiderswijken voordoen?

Samenwerking tussen stadsdiensten
De stad Aalst ambieert ‘dienstoverschrijdende’ samenwerking binnen haar ambtenarenapparaat. Een goede synergie is gebaat bij een tot ver in het proces doorgevoerde, specifieke expertise en een heldere uiteenzetting van de specifieke belangen van (in dit geval) de samenwerkende overheidsdiensten. Als stad die een belangrijke ambitie koestert op het gebied van kunst in de openbare ruimte, wil Aalst de samenwerking van haar stadsdiensten zo organiseren dat deze kan functioneren als 'instantie' (in abstracte zin – niet per se een instelling of organisatie) die de specifieke rol van de kunstenaar en de onderscheidende kwaliteit van kunst bewaakt.

Samenwerking met Netwerk als lokaal expert
Met het concrete pilootproject ‘Denderzone’ als essentiële stepping stone is er een ambitie geformuleerd om tot een structurele samenwerking te komen tussen de stad Aalst en de kunstinstelling Netwerk, waarbij de laatste in een adviserende, initiërende en programmerende rol vanuit de kunst bijdraagt aan de ideeënvorming over stedenbouwkundige ontwikkelingen, aan de architectonische kwaliteit van de stad en aan een betekenisvolle openbare ruimte.

projectteam

> voor de stad Aalst:
Ilse Uyttersprot, schepen van Cultuur en Evenementen
Ann Van de Steen, schepen van Openbare werken en Stadsvernieuwing
Els Bonnarens, architect en ruimtelijk planner, Team Planning, Stadsvernieuwing en Wonen
Bert De Bruyn, directeur, Team Cultuur en Evenementen
Hilde Roelandt, bestuurssecretaris, Team Cultuur en Evenementen

> voor netwerk / centrum voor hedendaagse kunst
Beatrijs Eemans, reflectie
Paul Lagring, artistiek directeur
Annie Van Hoorick, zakelijk directeur

​

begeleiding

Stroom Den Haag

​

kunstenaars

kunstenaarscollectief Observatorium (Rotterdam, NL)

​

pilootkarakter

De context reikt de mogelijkheid aan om de rol voor kunst te onderzoeken in een context van stedelijke verandering waarbij schaal en lange duur de rode draad vormen. Daarnaast vormt de bijzondere opdrachtgeverscombinatie – een publieke opdrachtgever met een lokale culturele speler – een bijzondere uitdaging. Hun gedeelde, beleidsdomeinoverschrijdende ambitie om een geschikt instrumentarium te ontwikkelen voor kunst in opdracht in dialoog met andere (private) partners en een brede groep belanghebbenden kan tot voorbeeld strekken voor nieuwe samenwerkingsverbanden op lokaal niveau.

kunstbudget

€ 50.000 (€ 25.000 opdrachtgever + € 25.000 Pilootprojecten)

Aanleiding voor deelname aan traject

De dienst Planning en Stadsvernieuwing van de stad Aalst werkt aan de voorbereiding van een golf van stadsvernieuwingsprojecten voor de komende decennia. De Dender is de ‘blauwe draad’ die het stadshart van noord naar zuid dooradert en wordt de drager van die nieuwe stedelijke ontwikkelingen. De stad wil haar gezicht naar het water keren en nieuwe toekomstperspectieven uitzetten op sociaal, demografisch, economisch en cultureel vlak.

​

Opdrachtsituatie

De loop van de Dender en haar oevers (vanaf de Schottesite ten zuiden van het stadscentrum tot aan het Ringviaduct ten noorden) vormen het geografische kader voor de kunstopdracht. De Denderomgeving is een reconversiezone van circa twee kilometer die – dwars door het centrum van de stad – verschillende projectzones aan elkaar rijgt. Sommige van de sites zijn eigendom van de Stad of haar Autonoom Gemeentebedrijf, andere delen van de oevers zijn in private handen, alle samen maken ze van de schaal van het plangebied een bepalend gegeven in dit pilootproject. De opdrachtgever laat in het midden welke site of zone aanleiding kan zijn voor de pilootopdracht.

Deze kunstopdracht betekent ook de start van de interne samenwerking tussen twee teams van de stadsdiensten, met name het Team Planning en Stadsvernieuwing en het Team Cultuur en Evenementen, die hun occasionele samenwerking met de lokale partner Netwerk willen verbreden. Als culturele speler de expertise rond kunst in opdracht aanscherpen om tot nieuwe methodieken te komen is de uitdaging voor Netwerk in dit verhaal.

Stroom Den Haag

Op zijn voorstel werken Arno van Roosmalen (Stroom Den Haag) en Wineke van Muiswinkel samen aan dit pilootproject, respectievelijk als bemiddelaar en projectleider. De combinatie van hun expertise en inzet onderbouwt de permanente begeleiding van het proces.

Contextanalyse

In zijn visienota brengt Arno van Roosmalen twee uitdagingen expliciet onder de aandacht. Enerzijds wijst hij op de transformatie van het stedelijk weefsel rond de Dender en de uitdagingen die daarmee gepaard gaan en anderzijds onderstreept hij het belang van een passende synergie tussen de geallieerde opdrachtgevers. Zijn aanpak is er op gericht om in de eerste plaats met de opdrachtgevers de wijze te onderzoeken waarop hun alliantie en ‘schaal’ als contextueel element klaargestoomd kunnen worden om op een gepaste manier een kunstenaar te kunnen inzetten.

Methode van begeleiding
In de voorgestelde aanpak wordt voornamelijk ingezet op ‘capacity building’ aan de kant van de opdrachtgever(s). Voor deze bemiddelaar is de methode en procedure van artistieke selectie geen prioriteit alvorens de betrokken partijen aan opdrachtgeverskant op elkaar afgestemd zijn. De kunstenaarsselectie gebeurt op basis van een opdrachtformulering en is afhankelijk van het beschikbare budget.

Kennisdeling
De bemiddelaar kan de rol opnemen van ervaringsdeskundige vanuit zijn ervaring in Den Haag, waar hij als directeur van de organisatie Stroom een gelijkaardige adviseursrol heeft voor de lokale overheid. Met deze voorkennis kan de bemiddelaar doelgericht vorm geven aan wat voor Netwerk een meerlagig en gefaseerd leerproces wordt.

​

Methode artistieke selectie

Netwerk / centrum voor hedendaagse kunst stelde met input van Arno van Roosmalen een longlist van kunstenaars op. Netwerk verfijnde deze in overleg met het projectteam verder tot een shortlist. Ter gelegenheid van de presentatie van de shortlist aan vertegenwoordigers van de stuurgroep volgde uit deze getrapte procedure de definitieve kunstenaarsselectie.

"Nu meer dan ooit, is er een autonoom conceptueel verbindend basisplan nodig, handelend over een geheel van ruimtelijkheden, volumetrieën, oppervlakten, lijnen en tijdelijkheden en hun onderlinge interferenties. Deze laatste kunnen alleen worden omschreven vanuit een samenwerking tussen alle betrokken partijen en rekening houdend met financiële en economische haalbaarheden, waarbij de nieuwe verbeelding van die aard moet zijn dat zowel het landschappelijk karakter, de architecturale ingrepen als de artistieke interventies een toegevoegde waarde genereren in een stad die vanwege haar recente geschiedenis in de onmogelijkheid is geweest om dit op eigen kracht te ontwikkelen."

uit "Twee kilometer als vijf seconden, een dag van tien meter [Schaal als tijd]."

Reflectietekst van Christian Kieckens in de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​

In de opdrachtformulering expliciteert het projectteam puntsgewijs de gedeelde verwachtingen: de hefboomkwaliteit van kunst in stedelijke veranderingsprocessen, waarbij de kunstenaar zich als ‘kwartiermaker’ engageert en de verbindende kwaliteit van kunst kan inzetten om een draagvlak bij de belanghebbenden te creëren; de immateriële meerwaarde van kunst als bijdrage aan het individueel welzijn van de burgers en de leefbaarheid van de stad op lange termijn; met de context van een plangebied dat de totaliteit van de Dender en haar oevers in Aalst omvat zal kunst zich verhouden tot de schaalgrootte van die transitiezone en zich niet op één plek concentreren maar eerder een fluïde, mobiel of repetitief karakter hebben; het aanwakkeren van publieke interactie, het creëren van potentiële ontmoetingsruimte en het geleiden naar publieke toe-eigening.

"We zijn geïnteresseerd in de artistieke blik op de transitieprocessen die zich in de nabijheid van de Dender zullen voordoen. Hoe kijken kunstenaars naar die ruimtelijke problematiek van een stad die zich naar de rivier zal plooien? Wat zijn de antwoorden van kunstenaars op de sociale problemen die zich in de oude arbeiderswijken voordoen? We willen voortaan steeds bemiddelaars en kunstenaars bij onze stadsontwikkelingsprojecten betrekken. Om die reden willen we op een of andere manier werk maken van een lokale percentageregel. Op de begroting van grote stedenbouwkundige projecten willen we dus steeds een percentage vrijmaken voor kunstintegratie."  

​

Projectleider Els Bonnarens (architect en ruimtelijk planner, dienst Planning, Stadsvernieuwing en Wonen, Aalst) in een interview met de opdrachtgevers voor de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​

Bemiddelaar Arno van Roosmalen over de rol van Netwerk als partner voor de Stad Aalst in hun ambitie om kunst op lange termijn een rol te geven in de stadsontwikkelingsprojecten:

"Het vergt in zekere zin moed van het stadsbestuur om een kunstinstelling het vertrouwen te geven (en daarvoor politiek draagvlak te vinden en financiële middelen vrij te maken) om een serieuze en gezaghebbende positie in te nemen bij haar afdelingen, belanghebbenden en mogelijk ook marktpartijen. Dat vertrouwen kan alleen geschonken worden als men overtuigd is van het maatschappelijk belang van kunst; als men geïnformeerd is en enthousiast over de betekenis, rollen en vormen die kunst kan aannemen en over de verschillende manieren waarop kunst zich kan manifesteren en nestelen in de samenleving; als men ruimdenkend is; en als men terughoudend is in verwachtingen ten aanzien van kunst, en van aanspraken op kunst."

"Het Pilootproject loopt tot 2017, maar de ontwikkeling van de Denderzone is een project van lange adem. Na 2017 gaan we het project verderzetten. Eén project zal het verschil niet maken maar het kan wel het fundament zijn voor alles wat er nadien nog moet gebeuren."

Schepen schepen van Openbare Werken en Stadsvernieuwing, Ann Van De Steen in een interview met de opdrachtgevers voor de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​