Een partituur voor Ressegem

Het voorstel voor de onvolledig bestemde ruimte van Ressegem behelst geen fysieke vormgeving, maar een partituur, die bestaat uit een nieuwe verkaveling van het terrein en uit een set formules waarmee dit vervolgens zal worden ingericht. Elke inwoner van het dorp krijgt gelijkelijk een kavel toegewezen van ca. twaalf vierkante meter, zonder onderscheid des persoons (naar leeftijd enzovoort). Gedurende een jaar, waarvan het exacte ingangsmoment nog moet worden vastgesteld, zullen deze kavels worden ontwikkeld, in gebruik genomen, met gewassen bebouwd of braakgelegd afhankelijk van de wensen van de bewoners. Wanneer de kavels zijn uitgezet, ontstaat er een eerste beeld, als een spiegeling van het dorp zelf.

​

Interactiviteit versus interpassiviteit

David Helbich en Birthe Leemeijer zullen met de gebruikers een vorm vinden waarin deze wensen gerepresenteerd worden. Er is geen ontsnappen aan: ook desinteresse zal zichtbaar worden gemaakt. Hoewel de uitkomst van het proces niet anders dan open kan zijn, is wel de verwachting dat het jaar veel momenten zal opleveren voor culturele productie: tentoonstellingen, een publicatie, een documentaire, een groepsactiviteit, een onderzoek, een enscenering. Bewoners zullen waarschijnlijk tussendoor, in dialoog met elkaar en met de kunstenaars, hun standpunt over hun eigen kavel gaan wijzigen en al dan niet een grotere betrokkenheid ontwikkelen. De nu herverkavelde en vormgegeven ruimte wordt een zinnebeeld voor radicale democratie, voor interactiviteit versus interpassiviteit en voor burgerschap in een neorurale/non-urbane context. Bovendien rakelt dit zinnebeeld gedachten op over de ontologie en actualiteit van zowel cultuur (kunst, erfgoed) als van natuur en (regionaal) landschap.

​

Meer dan object

De partituur omvat ook handleidingen over hoe met het verloop van de tijd kan worden omgegaan. Na afloop van het jaar keert de situatie terug naar zijn vertrouwde status, of ontwikkelt die zich naar een vorm die nog in het project verborgen ligt. In elk geval zal er een contemporaine laag (structuur en/of verstoring) zijn toegevoegd aan de archeologische en sociale stratificatie van de bodem respectievelijk de gemeenschap en zal hopelijk de veronderstelde ruimtelijke problematiek een catharsis beleven.

projectteam
Jan Hermans, cultuurbeleidscoördinator (projectleider)
Daniel Adriaens, gemeentesecretaris
Sofie Hoefman, schepen van Cultuur

​

bemiddelaar

Nils van Beek 

​

kunstenaars

Birthe Leemeijer & David Helbich 

​

pilootkarakter

De landschappelijke elementen als aanleiding in de vraagstelling van dit project werpen mogelijk een nieuwe blik op kunst in de publieke ruimte. Daarnaast is voorbeeldfunctie weggelegd voor de opdrachtgever die als kleine gemeente een kunstopdracht realiseert.

​

kunstbudget

€ 35.000 (€ 20.000 opdrachtgever + € 15.000 Pilootprojecten)

Aanleiding voor deelname aan traject
In het dorp Ressegem, deelgemeente van Herzele, vormt het dorpshart een ongebruikelijk ensemble. Achter de monumentale kerk en pastorij ligt een zogenoemde motte, een verdedigingswerk uit de late middeleeuwen. Hierbij liggen, midden in het dorp, twee open percelen (een weide in private eigendom en een landbouwgrond in pacht). Al veertig jaar wordt er over de toekomstige invulling van deze open ruimte gesproken, verschillende masterplannen van gerenommeerde bureaus hebben al het licht gezien. De herinrichting en herbestemming van die open dorpskern is al jaren een agendapunt voor de gemeente Herzele. Bij gebrek aan consensus over reeds geformuleerde voorstellen (masterplan Eugeen Liebaut, voorstel vanuit vzw Natuurpunt en suggesties vanwege enkele bewoners) zocht de gemeente naar een andere aanpak om tot gedragen conclusies te komen over toekomstige (urbanistische) ingrepen in de landelijke kern.

​

Opdrachtsituatie
Het gaat om een dorpsgezicht dat wellicht al duizend jaar grotendeels onveranderd is gebleven. De laatste veertig jaar kon over de bestemming van de twee landbouwgronden geen overeenkomst worden gevonden. Net voor de start van het pilootproject besliste het gemeentebestuur op aandringen van een groep dorpsbewoners dat het gebied zijn open karakter zal bewaren maar daarbij een publieke functie krijgt. Deze publieke functie hoeft voor de gemeente niet ingevuld te worden door een ontwerper. Het inschakelen van een kunstenaar opent de mogelijkheid om de visies van de betrokken partijen te verruimen en op onverwachte manieren met elkaar te verbinden.

Nils Van Beek (taak), bemiddelaar

Contextanalyse

Nils van Beek maakte een analyse van de specifieke context in Herzele en van de betekenis van ‘landschappen' in het algemeen. Op basis daarvan suggereerde hij om in het kunstproject het toekomstige gebruik als startpunt te nemen, in plaats van een grootschalig ruimtelijk ontwerp dat kan worden toegeëigend. Een dergelijke benadering biedt een insteek voor een participatief traject dat een nieuwe gemeenschappelijke en duurzame actie beoogt, waarbij beleving en verbondenheid centraal staan. Met het opperen van een nieuw uit te vinden traditie als mogelijke katalysator voor toekomstig gebruik, beheer en inrichting van het dorpshart brengt hij de opdrachtgever op het spoor van andersoortige artistieke praktijken die ‘meer dan object’ zijn.

Methode artistieke selectie
De kunstenaarsselectie was aanvankelijk voorzien in twee fasen: een selectie van drie kunstenaars in samenspraak met de opdrachtgever, gevolgd door workshops door elk van deze kunstenaars en vervolgens een finale keuze voor één de voorgestelde benaderingen door het aanwezige publiek, deskundigen en stakeholders. 

Na de eerste ontmoeting tussen de drie kunstenaars, opdrachtgever en bemiddelaar in Herzele ter gelegenheid van een verkennend werkbezoek aan Ressegem, besluiten de kunstenaars om samen te werken. 

"Landschap en openbaarheid Kunst in opdracht is doorgaans sterk gerelateerd aan een stedelijke, architecturale context. Dat lijkt volstrekt logisch. De begrippen kunst, kunst in opdracht, openbaarheid en openbare ruimte zijn nauw met elkaar verbonden in wisselende verhoudingen, maar met name in een sterke relatie tot de stedelijke, architectonische en representatieve ruimte. Ook parken, tuinen en restruimten maken deel uit van die urbaan-architecturale omgeving. Dat het landschap kennelijk niet als representatieve ruimte wordt gezien, zou een verklaring kunnen zijn voor het ontbreken van opdrachten waarin het landschap in brede zin centraal staat."

​

uit "Geboden toegang. Kunst in Opdracht en het landschap."

Reflectietekst van kunstenaar Rudy J. Luijters in de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​

‘Aan de geselecteerde kunstenaars wordt gevraagd om mee vorm te geven aan de opdrachtformulering die de centraal gelegen open ruimte in het dorp Ressegem als uitgangspunt neemt voor een verkenning van verschillen in visie op en beleving/waardering van die open ruimte. Deze strategie verruimt het bewustzijn van zoveel mogelijk bewoners over de geladenheid en vooral de mogelijkheden van deze open ruimte en peilt vervolgens naar het engagement dat de bewoners met betrekking tot deze open ruimte, en bij uitbreiding de dorpsgemeenschap, kunnen en willen aangaan. De verschillen hoeven niet opgelost te worden, de dissensus kan blijven bestaan. Meer nog, de dissensus wordt onderwerp, waar hij voorheen het werkwoord was dat zich schuilhield in deze open ruimte. De open ruimte zelf hoeft evenmin te worden ingevuld. De vraag is eerder op welke manier het mogelijk is om de uitgekristalliseerde dissensus te verwerken in een actie die een artistiek spoor nalaat. Dit spoor kan een object zijn, maar volgens de visie van de bemiddelaar wordt in eerste instantie gezocht in de richting van een nieuwe traditie of een gedeeld gebruik.’

"De kunstenaars vroegen ons in eerste instantie om onze vraag scherper te formuleren. We moesten opnieuw naar het terrein kijken, samen met hen." 

​

Projectleider Jan Hermans in een interview met de opdrachtgevers voor de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​

Birthe Leemeijer, David Helbich en Thomas Bellinck organiseren een moment van gezamenlijke aanwezigheid om met de bewoners in gesprek te gaan tijdens Ressegem Kermis en documenteren hun ontmoetingen in een video. Wanneer Thomas Bellinck afhaakt wegens tijdsgebrek ontwikkelen Birthe Leemeijer en David Helbich in duo hun concept voor een ‘partituur’ voor Ressegem als gedeeld artistiek voorstel. Thomas Bellinck wordt mogelijk later als gastkunstenaar door hen uitgenodigd.

​
 

"Het gaat niet enkel om openbare ruimte maar ook om de onderlinge relaties van de inwoners." 

Schepen Sofie Hoefman in een interview met de opdrachtgevers voor de publicatie over de pilootprojecten 'Meer dan object'.

​